De werkgroep Dialect en Folklore koos als woord van het kwartaal voor ‘oerend hard’. Dat heeft betrekking op de snelheid van motorvoertuigen. Wanneer iemand ‘oerend hard’ rijdt, dan rijdt hij/zij vele malen sneller dan de maximum toegestane snelheid.
Ik begon meh een Solex (mien crosser). In de jaore zestig maakte ik same meh mien kameräöj deel uut van de ‘Zündapp-ploeg’. Wi-j ware wied en zied bekend umdah wi-j bes völ rondreje. D’r was dan ook grote rivaliteit meh de ‘Kreidlergroep’ in Die:m, want die dachte dah zillie de beste brommers harre. Ooit kreeg ik ‘n keer ‘n aanri-jing meh ’ n Kreidler op de kruusing Vinckwijkweg – Luynhorstweg. De Kreidler kwam van rechs, mao ik doch den kan’k nog wel hemme, want ik reej 85. Mao nee ik rie:k um in de flank en n Kreidler heh zo’n plaatfraeme en knikte door hups. Mien Zündapp hah niks opgelope (buizenfraeme), oersterk. Ik was eigus wel efkes kats van de weerld en lie:p ‘n gebraoke erm op. Toen ik weer bi-j kwam he’k eers die jonges de pens vol gescholde wah ze eerli-jk gezeid helemaol nie:t verdie:nde want zillie kwame van rechs. Mao jao ik was een bitje köppeg. Later he’k wel gezeid da’k t’r spiet van hah mao stiekem doch ik: den Kreidler is total los en mien Zündapp mekiert niks.
Zoas ’t vrogger ging, voerde wi-j die Zündapps eigus op van origineel 45 nao 85 km per uur. Dao moes dan flink an geslötteld worre. Dah begon dan meh ’t petje meh ‘n stuk waterproef schuurpapier 240 op ’n glasplaat af te vlakke zodah de compressieruumte verkleind wier en meh de eigeste slag van de zuuger ’n völ grotere krach ontwikkelde (PK’s). Veurdah wi-j de pet weer op de cilinder zette deje wi-j d’r eers een aluminium pakking tusse want den was weer dunner dan ’n klingerietpakking. Dus nog kleinere compressieruumte. Van de zuuger hiele wi-j aan de carburateurkant ook nog wah van af zodah t’r wah meer brandstof in de cilinder kwam. Ook de ontstaeking moes wah versteld wodde. Wi-j draejde eers de bougie d’r uut en dowde meh de schuu:fmaot de zuuger eers nao ondere en dan meh de poelie de zuuger op het baoveste dooie punt, dan laesde gi-j de maot op de schuufmaot en ging 2 mm nao onder, a’j dan de zuuger opdraejde moesse de contakpuntjes losgaon. Dan ha’j 2 mm veurontstaeking. Bi-j disse afstelling lie:p de brommert ’t beste. De vonk kwam dan krek op tied veur ontbranding.
Ook wier ’t inlaotspruutstuk vervange deur ’n grotere diameter passend an ’n grotere carburateur. Meestal zette wi-j d’r dan een 17 mm carburateur of een 19 mm bingcarburateur op. Daonao moes de sproeier nog aangepas worre en dah wier meestal een 82-84 of ’n verstelbaore sproeier. Now nog ’t veurtandwiel nao een 13 tands en de hogedruk uutlaot montere en ’t ding lie:p tusse de 80/85 km. De pliesie heh mien duk naogezaete. Ene kier kwame ze naeve mien ri-je en zeie: “Halt Rijkspolitie Didam”. Ik zei toen: “Mooi baantje hemme gillie, zie:t da’j dah hol”. En ik d’r tussenuut richting Greffekemp wao’k toen de brommet achter ‘n bult suukeruuve hah verstoppeld en ik Lankhosbos in. Ze hemme mien nie:t gekrege. Ook later toen ik meh ’n opgevoerde KS.100 rondreej (ook een Zündapp) hemme ze mien nooit gekrege. Dah ding lie:p 125 km.
Mien vader zag dah reesmonster een kier bi-j huus staon en keek nao de veurband. Dao sting op max 25 km/uur op. Dah was een band van een Solex want alles moesse wi-j van ’t kriege hemme. Mien vader wis wel dah den reeser völ hadder ging en heh toen ’t veurrad d’r uut gedraejd en de as vestoppeld. Den man hah geliek, mao ja op die laeftied zie’j dah anders. Bun ok duk nao Emmerik gewes um een ni-je L-veer te hale want die sliete wel hard. Mien Duits was nie:t zo bes in die tied en toen ik terugkwam van den zaak in Emmerik, kwam ik in een straot en dao sting op een straotnaambodje Einbahnstrasse. Ik doch wah ’n rare straotnaam, mao toen ik d’r een endje in was, kwam ik d’r achter. Aan beije kante van de weg was nog een trottoirtegel breedte as looppad. Kump mien dao toch een auto meh een duuvelsgang aanri-je en ik zah as een plekplaetje tegen de gaevel aangedruk. ’t Ging allemaol nog neh goe:d mao toen wis ik wel dah Einbahnstrasse eenrichtingsweg betekende. Schut mien neh te binne dah de ketting ook nie van zo’n beste kwaliteit was. De ketting knapte duk. Ik heh de schakels van vieftig jaor geleje nog op de rug staon.
Zoas ik in ’t begin al schreef begon ik meh een Solex. Now bun’k 55 jaor wiejer en heh weer een Solex uut 1972 zo een met kleine raej, een z.g. westerterp Solex. (Moto becane) In de tied tussen de Solexen in hiele wi-j ons bezig meh ’t opvoere van de Zündapps en dao hemme wi-j een mooie tied aan belaef. Ik zie de hope grind nog bi-j ons veur de garagedeur ligge, as de jonges ’s zondagsmiddags wegtrokke, kon allemaol.
P.S. Mien vrouw hah een Kaptein Mobilet, den he’k ook es opgevoerd. Dih ging helemaol mis, de krukas braok deurmidde, dih kwam deur de hoge toere. (Mo’k nog duk heure). Now geet dih alles nie:t meer, kö’j niks meer aan doe:n dah kump deur de sjips die tegeswoordig worde gebruuk. Vandaor dih oldewetse verhaal veur de techniesie en veur de minse die ’t allemaol snappe.
Jan Tiemissen
