Inleiding
Bij het begin van het pastoraat van P.J. Tasset – pastoor in Didam 1875-1896 – in 1875 was 40 procent van de Didamse vrouwelijke inwoners nog analfabeet. De kinderen bezochten nauwelijks de school en moesten helpen bij de dagelijkse arbeid op het land. Pastoor Tasset wenste voor hen een katholieke school waar vrouwen les zouden geven. In de vergadering van het kerkbestuur van de Sint Martinusparochie van 29 april 1875 bleek dat de bisschop geen bezwaar had tegen het voornemen om een liefdesgesticht op te richten waar onderwijs zou worden gegeven. Het benodigde geld zou moeten komen uit bijdragen en collectes. De pastoor vond de Congregatie van de zusters der Heilige Maagd Maria, genaamd het Gezelschap van Jezus, Maria en Jozef (J.M.J.) uit Den Bosch bereid om het onderwijs te gaan verzorgen.
De bouw en de verbouwingen van school en klooster
De aanbesteding vond plaats op 10 april 1876 in de herberg van Jan Vos. Op 13 mei 1876 werd de eerste steen gelegd voor het ‘liefdesgesticht’ dat bestond uit een woongebouw (klooster) en vier schoollokalen. Het werk werd gegund aan de Didamse aannemer H. Jansen. De school kon reeds in mei 1877 in gebruik worden genomen. In de twee lokalen op de begane grond werden de naaischool en de bewaarschool ondergebracht in combinatie met klas een en twee en enkele jongens van zeven, acht en negen jaar, waarvoor op de openbare school geen plaats was. Op de eerste verdieping waren in twee lokalen de klassen drie, vier, vijf en zes gevestigd. Het was geen zeldzaamheid dat per lokaal tachtig tot honderd kinderen verbleven en het aantal leerlingen bleef maar stijgen. Het was dan ook een prettige bijkomstigheid dat in 1889 via de onderwijswet Mackay met subsidie de school aanmerkelijk kon worden uitgebreid.
In 1901 vond een belangrijke aanbouw plaats en in 1911 werd het hoofdgebouw grotendeels gesloopt en vervolgens weer herbouwd. In de jaren 1925-1926 werd het Pius X-complex verbouwd tot de vorm van vlak voor de fatale brand in 2000.
In 1892 telde de Pius X-school 268 leerlingen. In 1902 waren er twaalf zusters, waarvan er vijf in het onderwijs werkzaam waren. In 1922 bezochten 500 kinderen de school en in het klooster verbleven toen eenentwintig zusters. In 1932 gaven dertien zusters les aan 460 leerlingen.
Een overzicht van de hoofden van de Pius X-school
| Naam | Periode |
| Zuster Hyacintha van de Pavert | 1877-1913 |
| Zuster Luciana van Dongen | 1913-1916 |
| Zuster Siebelink | 1916 |
| Zuster Luciana van Dongen | 1916-1930 |
| Zuster Daams | 1931-1932 |
| Zuster Everardina Bögels | 1933-1936 |
| Zuster Virgina Jurissen | 1949-1954 |
| Zuster Alexa van Velp | 1954-1956 |
| Zuster Franciscus van de Noort | 1956-1957 |
| Zuster Lioba Didden | 1957-1959 |
| Zuster Martini van Steenover | 1959-1961 |
| Zuster Aloysia Seijkens | 1961-1966 |
Overgang van gemengde school voor meisjes en jongens
In 1966 werd de eerste leek als hoofd benoemd, te weten Jan Feenstra. Vanaf 1968 werd de meisjesschool een gemengde school voor meisjes en jongens. In 1987 bestond de school uit acht klassen met in totaal 200 leerlingen. Hoofd van de school was Jan van der Horst. De laatste zuster die werkzaam was in het basisonderwijs was Xavero van de Kolk. Vanwege fusies en stichting van scholen zoals De Wegwijzer (1968) en later De Springplank (1971) en – gelet op het feit dat de school niet meer aan de eisen van de tijd voldeed – werd de Pius X-school uiteindelijk gesloten. De nog aanwezige zusters verbleven nog tot 28 maart 1993 in het klooster, vervolgens sloot de Congregatie – na 116 jaar dienstbaar geweest te zijn in het onderwijs – in Didam haar poorten. Hierna brak een tijd aan van verval van het Pius X-complex en kreeg het andere eigenaren. Zo maakte het kunstenaarscollectief BATS nog enige tijd gebruik van de school. In 1996 werd er op initiatief van de Oudheidkundige Vereniging Didam, Werkgroep Milieu Didam en BATS een actiecomité ‘behoud Pius-X complex Didam’ opgericht. Een zwarte dag was 2 juli 2000 toen het gebouw door brand werd geteisterd. Na de wederopbouw werd het fraaie monumentale complex ingepast binnen het wooncentrum Kwadrant.
Bronnen:
- Weekblad De Liemers (jaargangen 1977 en 1987)
- RK Kerkarchief Sint Martinusparochie (notulen en besluiten Kerkbestuur 1854-1937)
- Zusters J.M.J. Piusklooster Didam 1877-1993 (uitgegeven t.g.v. afscheid 28 maart 1993) auteur Jan Beursken i.o.v. het Parochiebestuur Didam
