Paneel 03: Pius – gesticht – Oudheidkundige Vereniging Didam

Inleiding

De OVD heeft in totaal 15 informatiepanelen in de voormalige gemeente Didam geplaatst. Klik hier voor een overzicht van alle informatiepanelen. De afbeeldingen kunnen worden vergroot door er op te klikken.

Hieronder vindt u een uitgebreide beschrijving van de afbeeldingen die horen bij dit informatiepaneel.

Algemeen

Voor de bouw van het Piusgesticht (klooster en school) ontving het kerkbestuur van de St. Martinusparochie onder voorzitterschap van pastoor P.J. Tasset in april 1875 de goedkeuring van de aartsbisschop. Om het gebouw tot stand te kunnen brengen werd het benodigde geld door bijdragen (van de families Thuis en Hebing en Johanna van Raaij) en collectes ingezameld. De benodigde grond, tegenover de kerk, werd gekocht van Joannnes Driever, eigenaar van huize De Bodenclauw, in die tijd waarschijnlijk Huize De Pol genoemd. De eerstesteenlegging voor het Piusgesticht vond plaats op 13 mei 1876 en het gesticht kwam in de loop van 1876 tot stand. De omliggende grond werd voorlopig bestemd voor het poten van aardappelen, want er was op dat moment nog geen overeenstemming met een kloosterorde om het onderwijs te gaan verzorgen.
Het eerste gebouw bestond uit een klooster met aan de noordzijde daarvan de school. Het klooster had drie bouwlagen, een hoog opgaand zadeldak en gemetselde topgevels. In het bouwplan (zie hieronder) was rekening gehouden met een trapgevel. Waarschijnlijk is dat niet gerealiseerd en is er vanaf het begin een tuitgevel gebouwd. De school had vier lokalen, twee op de begane grond en twee op de eerste verdieping. Op de begane grond was in het ene lokaal de naaischool gevestigd en in het andere de bewaarschool en de 1e en 2e klas. Op de eerste verdieping was het ene lokaal bestemd voor leerlingen van de 3e en 4e klas en het andere voor leerlingen van de 5e en 6e klas.

Voorgevel van het Piusgesticht (toen genoemd Liefde gesticht) van het eerste bouwplan in 1876
(fotocollectie OVD)

In 1889 werd het schoolgebouw aan de noordzijde uitgebreid en de nieuwe lokalen waren bestemd voor de bewaar- en naaischool. Deze uitbreiding kon worden gerealiseerd door beschikbare gelden vanuit de Onderwijswet van Mackay en een schenking door rustend pastoor Leonardus Berk.
In 1900 werd de leerplichtwet ingevoerd en in 1901 bleek de school al weer te klein. Nu werden aan de zuidzijde van het klooster drie leslokalen aangebouwd, maar ook dat bleek niet voldoende.
In 1911 werd het schoolgebouw aan de noordzijde ingrijpend verbouwd en uitgebreid.
In 1925 – 1926 werd het Piusgesticht wederom verbouwd en uitgebreid tot de vorm van vlak voor de fatale brand in 2000. Hierna werd het monumentale pand ingepast binnen het Kwadrant van het plan Meulenvelden. Voor meer informatie klik hier.

De eerste is de situatie in 1877, de tweede na de verbouwing in 1889.
(fotocollectie OVD)

De situatie na de verbouwing in 1901
(fotocollectie OVD

De sitiatie na de verbouwing in 1911
(fotocollectie OVD)

Het Piusgesticht in de vorm van vlak voor de brand in juli 2000
(fotocollectie OVD)

Zusters J.M.J.

Toen het gebouw werd opgeleverd, was er nog geen overeenstemming met een kloosterorde om het onderwijs aan de rooms katholieke meisjes in Didam te gaan verzorgen. Na maandelange onderhandelingen kwamen op 3 mei 1877 de eerste zes zusters, waaronder de moeder-overste, zuster Madeleine (Kliebisch), naar Didam. Dit waren zusters van de Sociëteit van Jezus, Maria en Jozef (kortweg zusters van JMJ), gevestigd in het klooster Marienburg in Den Bosch. Tien dagen na hun komst werd de school geopend. De eerste tijd werden de zusters opgevangen in Huize De Bodenclauw, een oude havezate, die al in 1410 in oude akten werd genoemd. Het huis, geheel omgeven door een gracht, stond achter het Piusgesticht en de kloostertuin.

In 1892 telde de school 268 leerlingen en in 1932 gaven al dertien leerkrachten les aan 460 leerlingen.

In 1966 werd de eerste leek als hoofd benoemd, te weten Jan Feenstra en vanaf 1968 werd de meisjesschool een gemengde school voor meisjes en jongens. In 1987 bestond de school uit acht klassen met in totaal 200 leerlingen. De laatste zuster, die werkzaam was in het basisonderwijs was Xavero van de Kolk. Vanwege fusies en stichting van scholen zoals De Wegwijzer (1968) en later De Springplank (1971) en – gelet op het feit dat de school niet meer aan de eisen van de tijd voldeed – werd de Pius X-school uiteindelijk gesloten. De nog aanwezige zusters verbleven nog tot 28 maart 1993 in het klooster, daarna sloot de Congregatie – na 116 jaar dienstbaar geweest te zijn in het onderwijs – in Didam haar poorten.

Beschrijving van de 12 afbeeldingen van informatiepaneel 03

Foto 1: Klooster met schoollokalen

Het Piusklooster en de school omstreeks 1900. De uitbreiding van 1889 aan de noordzijde is goed
zichtbaar (fotocollectie OVD)

Foto 2: Klooster met schoollokalen na 1911

Het Piusklooster en -school omstreeks 1910. Ook hier is goed zichtbaar dat de school in 1901 met drie
lokalen aan de zuidzijde van het klooster werd uitgebreid. (fotocollectie Jan Bolder )

Foto 3: Meisjesklas in 1923

*Een meisjesklas uit 1923 (fotocollectie OVD)*

Foto 4: Klooster na verbouwing 1926-1928

Het Piusklooster en -school van omstreeks 1930. Het Piusgesticht werd in 1925/1926 verbouwd
tot de vorm van vlak voor de brand in 2000. (fotocollectie Jan Bolder )

Foto 5: Zuster Emma

Zuster Emma werd op 2 juli 1896 geboren in Veenhuizen (Noord-Holland) als Anna Maria Bakker. Zij trad in bij de Congregatie van Jesus, Maria, Jozef (J.M.J.) op 11 september 1917. Zij haalde haar diploma kleuterleidster (bewaarschool A) en LO handwerken. Zij werkte in diverse plaatsen in Nederland, het laatst in Rotterdam en kwam van daaruit in 1933 naar Didam. Hier zette ze zich in voor de moeilijk lerende kinderen, want uit haar grote ervaring kende ze de problemen van deze ‘zwakke’ groep. Mede op haar initiatief begon men op 1 april 1933 uit alle klassen van de lagere school de geestelijk minder begaafde kinderen te halen. Het waren er in totaal vijfentwintig. Zuster Emma gaf hierna leiding aan de minst begaafde leerlingen in de zogenaamde bezinkingsklas, die bestond uit zeven leerlingen. De overige leerlingen kregen afwisselend lessen van zuster Johanna Avila en Walterus in handwerken en enig onderricht in lezen, schrijven, rekenen, taal, zingen en gymnastiek, maar op de eerste plaats godsdienst. Uiteraard alles op een laag niveau, zodat de kinderen eindelijk het gevoel kregen niet meer aan onhaalbare eisen te hoeven voldoen.

Dit alles vormde het begin van het buitengewoon (speciaal) onderwijs in Didam. Er zullen destijds heel weinig Didammers geweest zijn, die de prachtige lange naam van de congregatie kenden, maar iedereen kende zuster Emma. Zij was zeer geliefd bij de kinderen, die ze met veel liefde en eindeloos geduld probeerde iets bij te brengen voor hun latere leven. Hoe eenvoudig het begin ook was, het heeft grote gevolgen gehad voor de uitgroei van het buitengewoon onderwijs en haar werk is mede een zegen geweest voor Didam en omstreken. Voor meer informatie klik hier.

Foto 6: Piuscomplex met Maria kleuterschool

In 1932 werd de Maria-kleuterschool gebouwd door de Didamse aannemer Hein Weiling. Met het brede dakoverstek en de typische daktorentjes behoorde het tot de zogenaamde Amsterdamse school. Dit fraaie gebouw werd in 1999 gesloopt pm plaats te maken voor het woningbouwproject Het Kwadrant. Voor meer informatie klik hier.